Bir otomobilde vites kolunun zor hareket etmesi, sürüş sırasında hem güvenliği hem de konforu etkileyen önemli bir problemdir. Bu durum bazı sürücülerde doğrudan ciddi bir şanzıman arızası olabileceği düşüncesiyle endişe yaratır. Oysa vites kolunun takılmasına yol açan birçok sebep aslında daha basit ve düşük maliyetli çözümlerle giderilebilir. Hem manuel hem de otomatik şanzımanlı araçlarda görülebilen bu sorun, doğru kontrol adımlarıyla kolayca teşhis edilebilir.
Vites kolunun sertleşmesinde en sık karşılaşılan etkenlerden biri şanzıman yağının seviyesinin düşmesi veya kirlenmesidir. Şanzıman yağı, dişliler arasında düzenli bir kayganlık sağlayarak geçişlerin pürüzsüz olmasını mümkün kılar. Yağın azalması, dişlilerde yeterli yağlama olmaması anlamına gelir ve bu durum hem vites geçişlerini zorlaştırır hem de şanzımanın hidrolik basınç gerektiren bölümlerinde işleyişi olumsuz etkiler. Yağın renginin koyulaşması veya yanık kokusu oluşması ise yağın ömrünü tamamladığını ve yüksek sıcaklığa maruz kaldığını gösterir. Böyle bir durumda yağ değişimi, hem sorunları gidermek hem de şanzımanın gelecekte zarar görmesini önlemek için önemlidir.
Şanzıman yağı kadar önemli bir diğer nokta ise şanzıman filtresidir. Kirlenen veya tıkanan bir filtre, yağın şanzıman içinde sağlıklı biçimde dolaşmasını engeller. Bu durum özellikle otomatik şanzımanlarda vites geçişlerinin sertleşmesine ya da vites kolunun konumundan çıkmamasına kadar farklı sonuçlar doğurabilir. Filtre değişimi, yüksek maliyetli bir işlem değildir ve periyodik bakımın önemli bir parçasıdır.
Vites kolunun mekanizmasında da zamanla kirlenme veya mekanik aksamda aşınma görülebilir. Bu sistem genellikle konsol içinde yer aldığı için toz, kir veya yağ eksikliği mekanizmanın hareketini zorlaştırabilir. Manuel şanzımanlı araçlarda vites teli olarak adlandırılan bileşen de benzer problemlere yol açabilir. Telin aşınması, gevşemesi veya kopmaya başlaması vites kolunun hareketini doğrudan etkiler. Bu parçanın değişimi, genellikle karmaşık bir işlem değildir ve yetkili veya uzman bir servis tarafından kısa sürede yapılabilir.
Otomatik şanzımanlarda karşılaşılan bir başka yaygın sebep ise vites kilitleme sisteminin çalışmamasıdır. Bu sistem, sürücünün fren pedalına basmadan vitesi hareket ettirmesini engelleyen bir güvenlik mekanizmasıdır. Fren müşürü arızalandığında veya vites kilit mekanizmasının solenoidi düzgün çalışmadığında vites kolu park konumunda sıkışabilir. Üreticiler, bu tür durumlar için kol konsolunda manuel bir kilit çözme düğmesi kullanır. Genellikle küçük bir kapağın altında yer alan bu düğme, servis ihtiyacı duyulana kadar geçici bir çözüm sunar.
Manuel şanzımanlı araçlarda debriyaj sistemindeki aşınmalar vites geçişlerini doğrudan etkiler. Debriyaj balatasının ömrünü tamamlamaya başlaması veya baskı balata sorunları, viteslerin zor geçmesine ya da kolun takılı kalmasına yol açabilir. Bu durumda yapılması gereken, debriyaj sisteminin kontrol edilmesi ve gerekiyorsa komple değişimin yapılmasıdır. Bu tür bir işlem diğer parçalara kıyasla daha maliyetlidir ancak aracın uzun süre sağlıklı biçimde kullanılabilmesi için şarttır.
Aracın alt kısmındaki vites bağlantıları da zamanla gevşeyebilir veya kirlenebilir. Bu parçaların basit bir temizlik ve yağlama işlemiyle sorunsuz hale gelmesi mümkündür. Bazı sürücüler silikon bazlı yağlayıcılar kullanarak bağlantıları temizleyip hareketi kolaylaştırır. Ancak bu tür işlemler yapılırken doğru noktalara uygulama yapmak önemlidir, aksi halde yağın yanlış bölgelere temas etmesi istenmeyen sonuçlara yol açabilir.
Vites kolu takıldığında sürücünün yapabileceği ilk kontrol her zaman şanzıman yağı olmalıdır. Yağ seviyesi düşükse tamamlanabilir, rengi koyulaşmışsa yağ ve filtre değişimi yapılmalıdır. Otomatik araçlarda park konumundan çıkmama sorunu yaşanıyorsa fren pedalının çalışıp çalışmadığı ve fren lambalarının yanıp yanmadığı kontrol edilebilir. Manuel araçlarda ise debriyajın pedal hissi, titreme veya kavrama noktasındaki değişiklikler önemli ipuçları sağlar.
Elbette tüm bu adımlar temel seviyede yapılabilecek kontrollerdir. Eğer vites kolu hala sorunsuz hareket etmiyorsa, daha derin bir şanzıman arızası söz konusu olabilir ve bu noktada uzman bir servis kontrolü kaçınılmazdır. Ancak sürücülerin sorunla karşılaştıklarında panik yapmadan önce bu basit kontrolleri uygulaması hem maliyet açısından hem de zaman açısından fayda sağlar.
